Vergi 2023-010

Yayımlandığı Yer  : LEBİB YALKIN DERGİSİ –  Şubat 2023 Sayı : 230)

SELAHATTİN UÇUNOĞLU

BDO Türkiye

Kıdemli Müdür/Vergi

SMMM, Bağımsız Denetçi

selahattin.ucunoglu@bdo.com.tr

KURUMLARDA EUROBONDUN DEĞERLEMESİ VE VERGİLENDİRİLMESİ

ÖZ

Günümüzde ülke hazineleri ve şirketler finansman ihtiyaçlarını karşılamak için borçlanma yoluna gitmektedirler. Borçlanma kredi şeklinde olabileceği gibi yurtdışına tahvil ihraç etmek suretiyle de gerçekleşebilir. Bu yazımızda devletlerin ve şirketlerin ihraç etmiş olduğu eurobondlara yatırım yapan tam mükellef kurumların elde ettiği faiz gelirlerinin ve alım satım kazançlarının vergilendirilmesi ve söz konusu eurobond yatırımlarının dönem sonu değerlemesi hakkında bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Eurobond, değerleme, borsa rayici, nominal bedel, temiz fiyat, kirli fiyat

1. EUROBONDUN GENEL TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

Eurobond, ülke hazinesinin ya da şirketlerin, kendi ülkeleri dışında kaynak sağlamak amacıyla, yabancı para birimlerinden satışa sundukları, genellikle uzun vadeli borçlanma araçlarıdır. Eurobondun özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.

• Bir ülkenin hazinesi tarafından ihraç edilebileceği gibi özel sektör kuruluşları tarafından da ihraç edilmesi mümkündür.
• Genellikle yurt dışında ihraç edilmekte ve ihraç edildiği ülkenin uluslararası borsalarında işlem görmektedir. Uluslararası piyasada alış/satış imkanları yüksektir.
• Yabancı para cinsinden ihraç edilmektedir. Başta USD olmak üzere, Euro, Japon Yeni, İsviçre Frangı gibi döviz cinsleri üzerinden ihraç edilebilmektedirler. Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından genellikle Euro ve Amerikan Doları cinsinden ihraç edilmektedir. Euro cinsinden ihraç edilenler yılda bir kez kupon faizi öderken, Amerikan Doları cinsinden ihraç edilenler altı ayda bir kupon faizi ödemektedir.
• Genellikle hamiline yazılı olarak ihraç edilirler ancak fiziki teslimleri mümkün değildir.
• Sabit faizli tahvil niteliğinde uzun vadeli bir borçlanma aracıdır.
• Hazine marifetiyle ihraç edilen eurobondlar genellikle 5 ila 30 yıl vadelidir.
• Eurobond fiyatları hem ihraç eden ülke veya kuruluşun mali ve ekonomik performanslarından, hem de uluslararası finansal piyasalardaki gelişmelerden etkilenmektedir.
• Vade sonunu beklemeden nakde çevrilmesi mümkündür.
• İhraç eden ülkenin Hazinesinin veya şirketlerin güvencesi altındadır.
• Yüksek getiri sağlamaktadır.
• Kupon faizi ödemeleriyle dönemsel nakit akımı sağlamaktadır.

2. EUROBONDUN DEĞERLEMESİ

Kurumların değerleme günü itibariyle aktiflerinde mevcut bulunan menkul kıymetlerin değerlemesine ilişkin hüküm Vergi Usul Kanunu (VUK)’nun 279’uncu maddesinde yer almaktadır. Madde metni aşağıdaki gibidir.

“Hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51'i Türkiye'de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgeleri alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanır. Ancak, borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararına bağlı olarak doğan ve değerleme günü itibariyle hesaplanması mümkün olmayan menkul kıymetler, alış bedeli ile değerlenir.”

VUK’un 279’uncu maddesinde yer alan “borsa rayici” kavramının tanımı ise VUK’un 263’üncü maddesinde yer almaktadır. Madde metni aşağıdaki gibidir.

“Borsa rayici, gerek menkul kıymetler ve kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerlerini ifade eder.

Normal temevvüçler dışında fiyatlarda bariz kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.”

Bu hükümlere göre; borsa rayici bulunan eurobondun borca rayicine göre değerlenmesi, borsa rayici bulunmuyorsa ya da borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğu anlaşılırsa eurobondun alış bedeline, vadesinde kazanılacak gelirin (kur farkı dahil) edinilen tarihten değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesiyle tespit edilmesi gerekmektedir. Borsa rayici, borsada kayıtlı olan eurobondun değerlemeden önceki son işlem gününde borsadaki işlemlerin ortalamasını ifade etmektedir.

Eurobondun değerlemesinde uluslararası borsalarda oluşan fiyatların dikkate alınıp alınamayacağı yönünde farklı görüşler bulunmaktadır. Bu konuda Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından verilen 05/04/2006 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.19.02/VUK-1/279-11327 sayılı (Yazımızın hazırlandığı tarih itibariyle Gelir İdaresi Başkanlığı’nın özelge havuzunda yer almamaktadır)  özelgede aşağıdaki ifadeler yer almaktadır.

“…Madde de geçen borsa rayici açısından borsanın Türkiye’de bulunması gerekmektedir. Uluslararası borsalarda işlem gören kıymetlerden (hisse senetleri alış bedeliyle değerlenmeleri gerektiğinden bunların dışında kalanların) kupon ödemeli Eurobondların İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem görmesi halinde buradaki borsa değerlerinin esas alınması uygun olacaktır…”

Bize göre; Gelir İdaresi Başkanlığı’nın yurtdışı borsalarda işlem gören eurobondların değerlemesi hakkında borsanın Türkiye’de bulunması yönünde verdiği görüş Kanunda yer almayan kısıtlayıcı bir görüştür. Yurtiçi borsalarda rayici bulunmayan eurobondların uluslararası piyasalarda açıklanan fiyatlarının borsa rayici olarak kabul edilmesi gerekmektedir.

Söz konusu özelgenin devamında ise ilgili eurobondun ikincil piyasadan temin edilmesi durumunda , VUK’un 283’üncü maddesinde yer alan “Gelecek bir hesap dönemine ait olarak peşin ödenen giderler ile cari hesap dönemine ait olup da henüz tahsil edilmemiş olan hasılat, mukayyet değerleri üzerinden aktifleştirilmek suretiyle değerlenir.” hükmü gereğince hesaplanan kupon faizlerinin gelir yazılacağı ve dönem sonlarında yapılacak değerlemede ilk kupon ödemesi için yapılacak faiz gelir tahakkukundan, işlemiş kupon faizi ile ödenen prim tutarından ilk kupona isabet eden kısmın düşülmesi gerektiği belirtilmiştir.

Diğer taraftan; Danıştay 4. Dairesi tarafından verilen, 15.12.2003 tarih ve E:2002/2452, K:2003/3203 sayılı kararda aşağıdaki ifadeler yer almaktadır.

“2000 yılı kurumlar vergisi beyannamesini banka portföyünde bulunan ve yurt dışı piyasalarda işlem gören Eurobondlarının değerlemesinde borsa rayicinin esas alınması gerektiği ihtirazi kaydıyla veren davacı banka fazladan tahakkuk ettirilen vergi ve fon payının kaldırılması istemiyle dava açmıştır. 2. Vergi Mahkemesinin, 28.2.2002 günlü ve E:2001/847, K:2002/286 sayılı kararıyla; 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 279 uncu maddesinde, hisse senetleri ile fon portföyünün en az yüzde 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonu katılma belgelerinin alış bedeliyle, bunlar dışında kalan her türlü menkul kıymetin borsa rayici ile değerleneceği, borsa rayici yoksa veya borsa rayicinin muvazaalı bir şekilde oluştuğunun anlaşılması durumunda değerlemeye esas bedelin, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin iktisap tarihinden değerleme sonuna kadar geçen süreye isabet eden kısmının eklenmesi suretiyle hesaplanacağının öngörüldüğü, davacı şirket tarafından 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 279. maddesinde Türk ya da yabancı borsa ayrımına gidilmediği, Eurobondların değerlemesinde borsa rayicinin dikkate alınması gerektiği, Eurobondların, bir ülke ya da firma tarafından kendi ülkesi dışında çıkarılmış yabancı para cinsinden, yurt dışı piyasalarda ihraç edilen ve uluslararası piyasalarda işlem gören sabit faizli tahvil niteliğinde bir borçlanma aracı olduğu, genellikle uluslararası bankaların ortak sendikasyonları aracılığı ile yatırımcılara satıldığı, Türkiye Cumhuriyeti Hazinesinin de Eurobondları ihraç ettiği, bunların İstanbul Menkul Kıymet Tahvil ve Bono piyasasında işlem görmemekle beraber yurt dışı borsalarda Over The Counter (OTC) olarak adlandırılan borsa dışı piyasalarda aktif olarak işlem gördüğü, Frankfurt, Düsseldorf, Berlin Borsalarının Türk Eurobondların en çok işlem gören piyasalar olduğu davacı şirket tarafından ileri sürülmüş ise de dava dosyası içeriğinden davacı tarafından yurt dışında ihraç edilen Eurobondların Over The Counter adlı borsa dışı piyasalarda işlem gördüğünün anlaşıldığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun dosyada mevcut 18.10.2001 tarihli yazısında tezgah üstü piyasaların teşkilatlanmamış olduğu, bu piyasalarda oluşan fiyatların değerlemeye esas alınamayacağının belirtildiği, bu itibarla Vergi Usul Kanunu’nun 279 uncu maddesinde Türk ya da yabancı borsa ayrımına yer verilmişse de davacı banka portföyünde bulunan Eurobondların teşkilatlanmış borsalarda işlem görmediği anlaşıldığından, bu menkul kıymetlerin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin alış tarihi ile değerleme günü arasındaki döneme isabet eden gelirin eklenmesi suretiyle bulunan tutar dikkate alınarak yapılan değerlemenin yasal olduğu gerekçesiyle davayı reddetmiştir. Davacı şirket, Türkiye Cumhuriyeti Hazine Müsteşarlığı tarafından yurtdışında ihraç edilen Eurobondların İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem görmemekle birlikte yurt dışı borsalarda aktif olarak işlem gördüğünü, Frankfurt, Düssoldorf ve Berlin Borsalarının Türk Eurobondların en çok işlem gördüğü borsalar olduğunu, dava konusu Eurobondların bu borsalarda işlem gördüğünü ileri sürmekte, kararın bozulmasını istemektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA

Hüküm veren Danıştay Dördüncü Dairesince gereği görüşüldü: Temyiz dilekçesinde ileri sürülen iddialar, bozulması istenilen kararın dayandığı gerekçeler karşısında, yerinde ve kararın bozulmasını sağlayacak durumda görülmemiştir. Bu nedenle, temyiz isteminin reddine15.12.2003 gününde oybirliğiyle karar verildi.”

İlgili Karara göre; Over The Counter adlı teşkilatlanmamış borsalarda işlem gören eurobondların değerlemesi borsa rayici yerine alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin alış tarihi ile değerleme günü arasındaki döneme isabet eden gelirin eklenmesi suretiyle yapılmalıdır. Bu kararın içeriği ve gerekçelerinden, yurt dışında teşkilatlanmış borsalarda oluşan fiyatlara borsa rayici olarak itibar edilebileceği anlaşılmaktadır.